Артыкулы: царкоўныя ўладанні

царкоўныя ўладанні, зямельная і інш. ўласнасць праваслаўнай, уніяцкай і каталіцкай цэркваў. Фарміравалася з падараванняў вял. князёў і каралёў, магнатаў, шляхты, а таксама з уласнай гаспадарчай і інш. дзейнасці (купля, атрыманне ў спадчыну або за доўг і інш.). Уключала манастырскія ўладанні,уласнасць царк. іерархаў (епіскапаў, архімандрытаў і інш.), органаў царк. улады, прыходскіх храмаў. У Ц.ў. уваходзілі царк., жылыя і гаспадарчыя будынкі, зямля з сялянамі і іх гаспадаркамі, гар. участкі (пляцы), культавыя рэчы, грашовыя сумы і інш. Уласнасць правасл. царквы пачала фарміравацца адразу пасля хрышчэння Русі. Пасля хрышчэння Літвы і заснавання Віленскага біскупства (1386) у ВКЛ пачалі хутка расці каталіцкія Ц.ў. Да сярэдзіны 16 ст. Віленскае біскупства атрымала ва ўласнасць 300 вёсак і 16 мястэчак (каля 40 тыс. чал.), у 18 ст. валодала 600 вёскамі. Яго латыфундыя падзялялася па сталовыя ўладанні, прыбыткі з якіх ішлі на задавальненне патрэб біскупа і яго двара, і капітульных маёнткаў. У 1653 каталіцкай царкве ВКЛ належалі 18 703 дымы, а ў 1790 — 50 274 дымы. У пач. 19 ст. ў Віленскім біскупстве 694 касцёлы мелі 222 646 га зямлі. Уладанні правасл. і уніяцкай цэркваў значна саступалі каталіцкім. На тэрыторыі, што адышла да Рас. імперыі ў 1772, каталіцкай царкве належалі 35 943 селяніны мужчынскага полу, а уніяцкай і праваслаўнай — 6340 і 1075 адпаведна. Пасля далучэння Беларусі да Рас. імперыі царк. маёнткі часткова забраны ў казну. Пасля падаўлення паўстання 1830—31 многія кляштары зачынены, а іх зямельныя ўладанні секулярызаваны. У 1841—44 падпісаны шэраг указаў аб пераводзе ў дзярж. маёмасць усіх населеных маёнткаў правасл. і іншавернага духавенства.

Літаратура:

Ochmański J. Powstanie i rozwój latyfundium biskupstwa wileńskiego (1387—1550). Poznań, 1963;

Мараш Я.Н. Ватикан и католическая церковь в Белоруссии (1569—1795). Мн., 1971;

Сосна У.А. Фарміраванне саслоўна-групавога складу сялянства Беларусі ў канцы XVIII—першай палове XIX ст. Мн., 2000.

© Валерый Пазднякоў, 2006