Артыкулы: Любарт

Любарт (у праваслаўi Дзмiтрый; 1320?—1383) — валынскi (уладзiмiрскi i луцкi) князь.

Адзiн з малодшых сыноў вял. кн. Гедзiмiна, відаць, ад яго апошняй жонкi Еўны. У 1330-я г. ўдзельнiчаў у паходах войска ВКЛ на Мазовiю. Першым шлюбам, відаць, жанаты з дачкой уладзiмiра-валынскага кн. Андрэя Юр’евiча (Ганнай?), што дало Л. права прэтэндаваць на валынскiя i галiцкiя землi. Пасля смерцi апошняга гаспадара Галiцка-Валынскага княства Юрыя Баляслава II Трайдзенавiча (1340) з дапамогай бацькi Л. заняў Валынь. Прэтэндаваў на Галiччыну. У 1340—49 галiцкае баярства на чале з Дзмiтрыем Дзядзькам намiнальна прызнавала гаспадарамi то Л., то польскага караля Казiмiра III, то венгерскага Людвiка I, што выклiкала канфрантацыю памiж iмi. Л. падтрымлiваў прыязныя адносiны з кiеўскiм мiтрапалiтам Феагностам, у 1347 падтрымаў яго iнiцыятыву па скасаваннi Галiцкай мiтраполii, каб яна не паслужыла iнструментам пашырэння ўплыву Польшчы i Венгрыi на паўд.-зах. землi ВКЛ. У 1349—51 Казiмiр i Людвiк вялi войны з Л. за Галiччыну i Валынь. У жн. 1351 Л. разам з Кейстутам захоплены ў палон венграмi, 15.8.1351 падпiсаў дагавор з Людвiкам, паводле якога ВКЛ мусiла заплацiць вял. выкуп, адмаўлялася ад прэтэнзiй на Галiччыну, але захоўвала большую частку Валынi. У 1352 заключыў сепаратны дагавор з Казiмiрам i мазавецкiмi князямi, але ў 1353 далучыўся да паходаў Кейстута на Польшчу. Пасля працяглага перыяду мiрных адносiн з Казiмiрам (1356—66) у вынiку ваеннага паходу апошняга адмовiўся ад прэтэнзій на Белзскую i Холмскую землi, саступiў Польшчы Зах. Валынь з г. Уладзiмiр, якую вярнуў пасля смерцi Казiмiра ў 1370. У 1376 удзельнiчаў у шырокамаштабнай лiт. выправе на Польшчу, што выклiкала няўдалую для яго вайну з Людвiкам у 1377, у вынiку якой Л. вымушаны прызнаць сябе васалам Венгрыi i пакiнуць Людвiку сваiх сыноў у якасцi заложнiкаў. Пасля смерцi Людвiка ў 1382 выкупiў у венгерскiх старастаў некаторыя памежныя галiцкiя крэпасцi (Лапацiн, Алеска i iнш.). Пры Л. значэнне аднаго з гал. палiт. цэнтраў ВКЛ набыў г. Луцк. У 1375 Л. згадзiўся на стварэнне першага ў ВКЛ каталiцкага бiскупства — Луцкай рымска-каталіцкай епархіі, юрысдыкцыя якой ахоплiвала i паўд.-зах. землi Беларусi. Сыны Л. (гл. Любартавічы) нашчадкаў не мелі.

Лiтаратура:

Филевич И.П. Борьба Польши и Литвы-Руси за Галицко-Владимирское наследие. СПб., 1890;

Wolff J. Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa, 1895;

Довнар-Запольский М.В. Из истории литовско-польской борьбы за Волынь // Университетские известия. Киев, 1896. № 8;

Paszkiewicz H. Polityka ruska Kazimierza Wielkiego. Warszawa, 1925;

Насевiч В. Пачаткi Вялiкага княства Лiтоўскага: Падзеi i асобы. Мн., 1993.

© Алесь Белы, 2006