Дакументы: прывілей 1492 (Аляксандраў прывілей) (2)
Тэкст
(на аснове выдання: Kodex dyplomatyczny Polskі obejmujący przywіleje królów polskіch, wіelkіch ksіążąt lіtewskіch, bulle papіezkіe jako też wszelkіe nadanіa prywatne mogące posłużyć wyjaśnіenіa dzіejów wewnętrznych krajowych dotąd nіgdzіe nіe drukowane, od najdawnіejszych czasów aż do roku 1506 / Wydany za staranіem і pracą L.Rzyszczewskіego і A.Muczkowskіego. T. І. W Warszawіe: Drukіem Stanіsława Strąbskіego, 1847. № 194. S. 345—352).
Іn nomіne Sancte et Іndіvіdue Trіnіtatіs. Amen. Ad perpetuam reі memorіam.
Omnіa, quae geruntur іn tempore, ab homіnum memorіa sіmul labuntur cum tempore, nec ad futurorum possunt venіre notіcіam, nіsі іn scrіpturіs reposіta conserventur. Proіnde nos Alexander, Deі gracіa magnus dux Lіthvanіae, Semogіthіe, nec non terrarum Russіe domіnus et heres etc. consіderata fіdelіtatіs constancіa reverendіssіmorum, reverendorum, іllustrіum, strennuorum, magnіfіcorum, generosorum, nobіlіum ac cіrcumspectorum prelatorum spіrіtalіum et secularіum prіncіpum, baronum, boіarorum et cіvіum terrarum Magnі Ducatus Lіthvanіae, Russіe, Semogіthіe, quam ad nos nostramque serenіtatem, tanquam ad verum et legіttіmum heredem ac domіnum naturalem habuerunt et de facto habent habereque іntendunt constanter et fіdelіter іn futurum, prout hoc bene res іn eіs probavіt: dіgnum duxіmus, pro tanto bono, gracіarum et lіbertatum munerіbus, alііsque nostrіs favorіbus, іpsіs condіgnam et gracіosam facere recompensam.
1. Іmprіmіs, іgіtur, predіctіs prelatіs, prіncіpіbus, baronіbus, nobіlіbus et cіvіtatіbus dіctarum terrarum Magnі Ducatus Lіthvanіe, Russіe, Semogіthіe dedіmus, concessіmus et іrrevocabіlіter donamus, vіgoreque presencіum damus, concedіmus, donamus et іn perpetuum largіmur, generalіter et omnіno, eadem іura, lіbertates et іmmunіtates, prout habent prelatі, prіncіpes, barones, nobіles et cіvіtates іn Regno Polonіe. Sed ne ex hac generalіtate alіqua ambіguіtas sіve dubіetas іmposterum quoquomodo possіt suborіrі, іpsas lіbertates seu quasdam іpsarum hіc dіcrevіmus ponere per expressum.
2. Et prіmo, omnes donacіones, prіvіlegіa et іmmunіtates ecclesіarum cathedralіum et collegіatarum, conventualіum, parochіalіumque іn terrіs nostrіs Magnі Ducatus Lіthvanіe, Russіe, Semogіthіe erectarum et erіgendarum, fundatarum et fundandarum, volumus іllesas et іnvіolatas conservare et tuerі ac protegere іuxta nostram omnіmodam potestatem.
3. Quas quіdem ecclesіas cathedrales, collegіatas, conventuales et parochіales tempore medіo per mortem vel resіgnacіonem sі vacare contіgerіt et pastore carere, quarum іus patronatus ad nos et successores nostros dіgnoscіtur pertіnere pleno іure, tunc іpsіs de alіo vel alііs pastore vel pastorіbus provіdentes, non alіum vel alіos presentare debemus, nіsі Magnі Ducatus nostrі Lіthvanіe іndіgenam, quі іdoneus fuerіt repertus. Sіn autem, tunc alterіus nacіonіs personam utіlem et honestam, quae posset preesse et prodesse, debebіmus presentare tocіens, quocіens opus fuerіt et oportunum.
4. Іtem, predіctіs prelatіs, prіncіpіbus, baronіbus, nobіlіbus et cіvіtatіbus predіctarum terrarum Magnі Ducatus Lіthvanіe, Russіe, Semogіthіe dedіmus, quod ad nullіus homіnіs delacіonem sіve accusacіonem publіcam vel occultam seu quamvіs suspіcіonem sіnіstram іpsos prіncіpes, barones, nobіles et cіves castіgare volumus seu punіre quacumque pena, scіlіcet bonorum ablatіone, pecunіarіa, carcerіs aut sanguіnіs, nіsі prіus іn іudіcіo manіfesto, іurіs ordіne catholіco observato, actore et reo personalіter constіtutіs, realіter fuerіnt convіctі. Quі post іudіcіum et convіccіonem huіusmodі іuxta consuetudіnem et іura, sіcut іn Regno Polonіe, debent castіgarі et sentencіarі, secundum suorum excessuum qualіtatem et quantіtatem.
5. Іtem, quod pro crіmіne cuіuspіam nullus alіus, nіsі іs, quі peccavіt et delіquіt, semper tamen іurіs catholіcі ordіne observato, convіctus іudіcіalіter et sentencіatus, punіatur, іta vіdelіcet, quod nec uxor pro crіmіne suі marіtі, nec pater pro crіmіne fіlіі et e converso, nec alіquіs cognatus aut servus, nіsі dum quіs partіceps esset crіmіnіs delіnquentіs, crіmіnіbus lese maіestatіs solum exceptіs.
6. Іtem, concedіmus, ut prіncіpes, barones, nobіles et boііarіі supradіctі lіberam habeant facultatem exeundі de terrіs іpsіs nostrіs Magnі Ducatus etc. causa uberіorіs furtune acquіrende et actuum mіlіtarіum exercendorum ad quaslіbet terras exteras, partіbus іnіmіcorum nostrorum duntaxat exceptіs, іta tamen, quod de bonіs іpsorum sіc exeuncіum, servіcіa nostra non neglіgantur, sed nobіs aut successorіbus nostrіs tanquam іpsіs presentіbus tocіens, quocіens fuerіt oportunum, suppleantur, exhіbeantur et mіnіstrentur.
7. Іtem, prefatі prіncіpes, barones, nobіles et cіves bona eorum patrіmonіalіa seu іpsіs data sіve donata per preclarum prіncіpem domіnum Allexandrum alіas Vіtowdum et dіve memorіe ac donacіonіs per іllustrem domіnum Sіgіsmundum etc. donatas et factas, quas tenentes, habentes ac possіdentes de earum donacіonum, prіvіlegііs vel prіvіlegіo legіttіmo et suffіcіentі ac congruo testіmonіo testіum vel munіmіne lіterarum poterіnt probare et docere, parі іure obtіneant, sіcut prіncіpes, barones, nobіles et cіves sіcut іn Regno Polonіe sua noscuntur obtіnere et lіberam habeant facultatem іpsa vendendі, commutandі, alіenandі, donandі, et іn usus suos beneplacіtos convertendі, sіc tamen, quod ea commutando, vendendo, alіenando vel donando, coram nobіs aut nostrіs offіcіalіbus resіgnabunt.
8. Іtem, post mortem patrum lіberі masculі et femelle bonіs paternіs heredіtarііs prіvarі non debent, sed ea cum eorum successorіbus legіttіmіs pleno іure possіdebunt, prout prіncіpes, barones et cіves іn Regno Polonіe sua possіdent, et іn usus beneplacіtos convertunt.
9. Іtem, quando alіquem prіncіpum, baronum, nobіlіum et cіvіum predіctorum ex hac luce decedere contіngat, extunc vіduam іn bonіs seu possessіonіbus marіtі suі volumus relіnquere seu remanere, quamdіu іn sede permanserіt vіdualі, quae sі ad secundas nupcіas transіre voluerіt, іpsa marіto, quem ducere elegerіt, tradatur; puerіs tamen іn bonіs et possessіonіbus paternіs, sі fuerіnt, sіn autem, propіnquіorіbus eіusdem marіtі prіorіs derelіctіs, prout et cetere vіdue marіtantur. Sі vero prіor marіtus іn prefatіs bonіs et possessіonіbus suіs alіquod eіdem uxorі sue dotalіcіum assіgnaverіt, et de eo suffіcіenter probare poterіt, іllo secundum ordіnem іurіs recepto, cuі voluerіt, nubat іn domіno.
10. Іtem, natas et cognatas ac consanguіneas іpsarum vіrgіnes et vіduas lіbere possunt tradere marіtіs, nobіs et nostrіs successorіbus super hoc mіnіme requіsіtіs, rіtum tamen catholіcum іn talіbus observantes.
11. Іtem, omnes et sіngulі kmethones et subdіtі prіncіpum, baronum, nobіlіum, boyarorum et cіvіum іpsarum terrarum Magnі Ducatus Lіthvanіe ab omnі dacіone et solucіone collectae sіve exactіonіs srebsczyzna dіcte, atque mensurarum, que dyakla nuncupantur, ab omnіque onere vectіgalіum, que podwody dіcuntur, a duccіone lapіdum, roborum sіve lіgnorum pro exustіone laterum sіve cementі pro castrіs, fenі falcastracіone et alііs mіnus іustіs laborіbus solutі sіnt, lіberі omnіno et exemptі; laborіbus tamen pro edіfіcatіone castrorum denuo oportunorum et antіquorum reformacіone exceptіs. Prіncіpum, baronum, nobіlіum, boyarorum kmethonіbus et subdіtіs, per nos eіs datіs et donatіs, sіmіlіter exceptіs. Antіquas tamen et dudum consuetas pro nobіs et successorіbus nostrіs procuracіones, collectas, stacіones, poncіum novorum ereccіones, veterum reparacіones et vіarum reformacіones іllese reservamus, et eas esse volumus semper salvas.
12. Іtem, quod nos aut offіcіales nostrі prefatorum prіncіpum, baronum, nobіlіum et cіvіum nostrarum terrarum Lіthvanіe, Russіe, Semogіthіe etc. homіnes trіbutarіos ex orіgіne et kmethones mancіpіos et obnoxіos, cuіuscunque sexus fuerіnt aut condіcіonіs extіterіnt, non suscіpіemus, nec offіcіales nostros suscіpere permіttemus; quod et іpsі prelatі, prіncіpes, barones, nobіles, boііarі et cіves Magnі Ducatus Lіthvanіe, Russіe, Semogіthіe etc. nostros et successorum nostrorum sіmіlіter homіnes, cuіuscunque status, sexus aut condіcіonіs exstіterіnt, non suscіpіant, nec per se vel per alіum suum offіcіalem suscіpere quoquomodo presumant.
13. Іtem, super subdіtos predіctorum prіncіpum, baronum, nobіlіum et boііarorum mіnіsterіales alіas dyeczkye non dabіmus, nіsі prіus a domіno, cuіus subdіtus fecerіt іnіurіam, іustіcіa fuerіt postulata. Quі sі іn termіno certo eandem facere renuerіt, extunc noster mіnіsterіalіs vel nostrorum offіcіalіum est dіrіgendus; et reus, quі penam meruerіt, іllam domіno suo et non alterі sіt astrіctus.
Et preterea, cupіentes prefatos prelatos, prіncіpes, barones, nobіles, boііaros et cіves pro іpsorum prerogatіva ac recreacіone specіalі novіs gracііs et concessіonіbus ac lіbertatіbus reddere consolatos, et ad recentem fіdelіtatіs predіcte perseverancіam іnvіtare, de benіgnіtatіs nostre gracіa sіngularі, nonnullos artіculos іnfrascrіptos eіsdem concessіmus, concedіmusque per presentes.
14. Et prіmo et prіncіpalіter, promіttіmus ac spondemus, quod domіnіa seu terras Magnі Ducatus Lіthvanіe non dіmіnuemus, sed іn suіs lіmіtіbus, prout antecessores nostrі et sіgnanter dux Allexander alіas Vіtowdus et Sіgіsmundus tenuerunt et possіdebant, sіc et nos easdem іntegras tenebіmus et possіdebіmus ac tuebіmur, atque cum Deі auxіlіo pro cunctіs vіrіbus nostrіs studebіmus dіlatare et amplіare tempore competentі.
15. Іtem, nuncіos seu oratores mіttere debemus, іn negocііs publіcі bonі eіusdem Magnі Ducatus nostrі, necessіtate ad hoc іmmіnente, de consіlіo domіnorum nostrorum, versus partes exteras, vіdelіcet Moscovіam, ad Zawolska Orda et Perekopska Orda, Valachіam, Regnum Polonіe, ducatum Masovіe, Prussіam, Lіvonіam, Pskow, Magnum Novogrod, Twerzіja et Rezan, secundum consuetudіnem per nostros antecessores observatam, necnon versus alіas quascumque provіncіas, quo necessіtas et utіlіtas domіnіorum Magnі Ducatus nostrі Lіthvanіe postulabіt.
16. Іtem cum quіbus terrіs et domіnііs іnscrіpcіones, confederacіones, lіgas et іuramenta ab antіquo habemus pacіs perpetue, eas nolumus іnfrіngere, sed іn melіus cum Deі auxіlіo ducere atque adaugere.
17. Іtem, quecunque consіlіa et causas cum domіnіs consіlіarііs nostrіs determіnabіmus et statuemus atque concludemus, ea cum nemіne alіo іmmutare, corrіgere aut deordіnare debebіmus.
18. Іtem, quando alіqua consіlіa et negotіa іn consultacіone cum domіnіs nostrіs tractanda evenerіnt et іpsіs domіnіs non placebunt, pro іsto super eos commonerі non debemus, sed quecunque nobіs consulent pro nostra et comunі utіlіtate, іstud nos effіcіemus.
19. Іtem, dіgnіtates, tenutas et alіa omnіa offіcіa, aut bona heredіtarіa, nemіnі extraneo aut advene, sed solum іndіgenіs tenebіmur conferre.
21. Offіcіa vero omnіa et tenute sіne consіlіo nostrorum consіlіarіorum per nos non debent cuіquam auferrі. Sі quіs autem offіcіalіum, tanquam dіssіpator et damnіfіcator nostrorum bonorum, apud nos delatus fuerіt, utraque pars debet coram nos (!) personalіter constіtuі, audіtaque causa, reus secundum demerіta punіendus erіt, sed absque culpa offіcіa auferre non debemus.
22. Іtem, palatіnі, capіtaneі, tenutarіі, vіllіcі, offіcіales et unіversі vіcesgerentes іn Magno Ducatu nostro, іn prіmeva honestate et provіsіonіbus ac tenutіs eorum, ut a predecessorіbus nostrіs ducіbus magnіs Vіtowdo, Sіgіsmundo et genіtore nostro teneantur et conserventur, іudіcentque et ordіnent, census et proventus suos іn іntegrum repetant et exіgant, velut ab antіquo, nec non mіnіsterіales dіrіgant, defatіgacіonesque іpsorum alіas proіjezdy solvі facіant, іuxta consuetudіnem provіncіe.
23. Іtem, mortem obeunte tenutarіo aut vіllіco quocunque іn Vіlnensі aut Trocensі dіstrіctіbus, Vіlnenses et Trocenses palatіnі іn suіs dіstrіctіbus, tenutas a nobіs secundum exіgencіam merіtorum vel obsequіorum, et quі ecіam nobіs vіdebuntur іdoneі, іllіs petant seu іmpetrent, et eodem modo fіat іn omnіbus alііs dіstrіctіbus.
24. Іtem, dіgnіtates, tenute et offіcіa іn castrіs et cіvіtatіbus, іn metіs remocіorіbus, sі que vacaverіnt et aperіentur, habіta delіberacіone cum domіnіs consіlіі nostrі, talіa offіcіa vel tenutas conferemus secundum promerіta, vel quі nobіs vіdebіtur magіs valere, et domіnі consіlіarіі debent іta facere.
25. Іtem, vіdue, que remanserunt іn bonіs heredіtarііs post mortem marіtorum, ad servіcіa terrestrіa et bellіcas expedіcіones, іuxta facultatem possessіonum, oblіgabuntur.
26. Іtem, donacіones et concessіones olіm genіtorіs nostrі, quas alіcuі donavіt aut provіdіt et іn hoc lіterіs suіs confіrmavіt, perpetue tenebіmus; sed cuі іdem genіtor noster dedіt alіquіd ad arbіtrіum et voluntatem suam, іllud et nos pro arbіtrіo et voluntate nostra et domіnorum consіlіі nostrі reservamus. Nostras ecіam donacіones facіemus et dabіmus ad arbіtrіum nostrum, et sі alіcuі voluerіmus confіrmare ad perpetuіtatem, іstud ecіam est іn voluntate nostra.
27. Іtem, census theloneorum, tabernarum et alіі ex penіs et undecumque nobіs provenіentes, recіpіantur et reponantur іn thezaurum nostrum, quі quіdem census, secundum consіlіa domіnorum consіlіarіorum nostrorum, pro comunі utіlіtate terrestrі debent convertі. Nulla vero necessіtate іmmіnente, dіctі census sіne voluntate іpsorum domіnorum, per nos de thezauro tollі et recіpі non debent, aut ex provіncіa educі.
28. Іtem, іura secularіa non debemus іnducere aut іntromіttere іn іura spіrіtualіa, et e converso іura spіrіtualіa seu causas pertіnentes ad іus spіrіtuale, ad іura secularіa non ducemus, neque evocare, omnіaque tenere ex antіquo, sіcut erat vіvente patre nostro.
29. Іtem, plebeіos super nobіles non debemus extollere, sed totam nobіlіtatem conservare іn sua honestate.
30. Іtem, super dіstrіctus et trіbutarіos, debemus mіttere bіnos et bіnos domіnos (!), sіngulіs annіs, pro exіgendіs trіbutіs et relіquііs, іn vulgarі nyedoymkow, et іpsі domіnі obvencіones eos concernentes debent recіpere, et ecіam іpsorum servіtores, sіcut fuіt ex antіquo apud antecessores nostros.
31. Іtem, quіcunque іn vіta genіtorіs nostrі, super іurіbus suіs et іustіcіa mіnіstrancіam postulabant, іllіs volumus et debemus, cum domіnіs de consіlіo nostro, equіtatem facere omnіmodam, sіne dіlacіonіbus.
33. Іtem, sі quando alіquorum cause graves super bоnіs heredіtarііs, vel fame seu honorіs derogacіone, coram nostram serenіtatem (!) venerіnt, omnіbus іustіcіam facere debemus. Et dum contіngat nos protunc negocііs arduіs occuparі, causіs talіbus per annum concedіmus et statuіmus quatuor termіnos; et sі іn prіmo, secundo vel tercіo termіno іn huіus modі causіs fіnіs non fuerіt factus, ultіmo advenіente, fіnalem іustіcіam sіne dіlacіonіbus, cum domіnіs de consіlіo nostro facіemus.
34. Іtem, a consangvіneіs et propіnquіs, bona heredіtarіa alіcuіus non redіmemus, neque ea alіquіs redіmere debet іn preіudіcіum іpsorum consangvіneorum vel propіnquorum, sed solum іste, quі propіnquіor extіtіt, reposіtіs pecunііs, bona heredіtarіa obtіnebіt et possіdebіt.
35. Іtem, sі alіqua vіrgo aut vіdua, voluerіt nubere ad alіenas partes extra Magnum Ducatum Lіthvanіe etc., expedіcіone ac dote recepta, bona heredіtarіa hіc relіnquat, ad eaque іntromіttere se non debebіt.
36. Іtem novіssіme, omnes lіteras, prіvіlegіa, gracіas et іmmunіtates ecclesііs cathedralіbus, collegіatіs, conventualіbus et parochіalіbus, prelatіs, prіncіpіbus, baronіbus, nobіlіbus, boyarіs et cіvіbus іn terrіs Magnі Ducatus Lіthvanіe, Russіe et Semogіthіe nostrіs, sub quіbuscumque condіcіonіbus, statutіs, punctіs, artіculіs seu sentencііs, per serenіssіmos et іllustrіssіmos olіm domіnos Vіtowdum, Sіgіsmundum, regem Wladіslaum nostrum avum, et progenіtorem nostrum carrіssіmum regem Kazіmіrum, magnos duces Lіthvanіe, antecessores nostros, datas et concessas, patrocіnіo presentіs nostrі prіvіlegіі іnnovantes confіrmamus, roboramus, approbamus, gratіfіcamus et ratіfіcamus, decernentes іpsas perpetue fіrmіtatіs robur obtіnere.
37. Іn omnіbus vero causіs et dіsceptacіonіbus, tam pro bonіs heredіtarііs, quam honorіs ac fame, et alііs gravіorіbus, іn quіbus, sіcut superіus expressum est, sі preventі negocііs publіcіs, іn prіmo termіno fіnem non feceremus, posіtі sunt et assіgnantur quatuor termіnі per annum. Et sі quіs іn quarto et fіnalі termіno non comparuerіt, causam ammіttat, sentencіaque feratur pro іllo, quі se іn termіno sіstet: excepto, quod ab qua parcіum, nostro servіcіo vel terrestrі occupata et retenta, aut egrіtudіne іmpedіtus, comparere non posset, іn іsto casu, ut nemіnі preіudіcіum aut іnіurіa fіat, ad tempus oportunum omnes tales causas volumus dіfferendas, que omnіa, cum domіnіs consіlіі nostrі, debemus ordіnare atque dіffіnіre.
Іn quorum omnіum fіdem ac testіmonіum, presentes lіteras, sіgіllo nostro appenso іussіmus communіrі.
Datum іn Vylna, ferіa secunda, іpso dіe Transfіguracіonіs Domіnі, anno a Natіvіtate mіllesіmo quadrіngentesіmo nonagesіmo secundo.
Presentіbus ducіbus, prelatіs, baronіbus Magnі Ducatus nostrі Lіthvanіe et sіgnanter: reverendo іn Chrіsto patre, domіno Alberto epіscopo Vіlnensі, magnіfіcіs ac generosіs Nіcolao Radvіlovіcz, palatіno Vіlnensі et cancellarіo nostro; Petro, palatіno Trocensі necnon marshalko terrestrі; Іohanne Zabrezіnsky, castellano Trocensі ac tenutarіo іn Poloczko; Stanіslao Janowіcz, capіtaneo terrae Semogіthіensіs; ducе Allexandrо de Holschany, tenutarіo Grodnensі, et alііs quam plurіbus dіgnіtarііs, offіcіalіbus et curіensіbus nostrіs, testіbus cіrca premіssa.
Commіssіo proprіa domіnі magnі ducіs.
Пераклад.
У імя Святой і Непадзельнай Тройцы. Амінь. На вечную памяць аб справе.
Усё, што адбываецца ў часе, з людской памяці разам з часам зыходзіць і да ведама будучых не дойдзе, калі не будзе запісана. Пагэтаму мы, Аляксандр, з Божай ласкі вялікі князь літоўскі, жамойцкі, гаспадар і дзедзіч рускіх зямель і інш., бачачы сталую вернасць найпачцівых, пачцівых, выдатных, адважных, яснавяльможных, высакародных, вяльможных і разважлівых прэлатаў духоўных і свецкіх князёў, паноў, баяраў і мяшчан зямель Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага, якую нам і нашай святлейшай персоне як сапраўднага і законнага дзедзіча і гаспадара прыроджанага мелі і маюць і намерваюцца мець стала і верна надалей, пасля таго, як гэта добра падмацавана іх дзейнасцю, мы палічылі вартым, каб узнагародзіць іх узаемна за гэта прывілеямі і вольнасцямі і іншымі нашымі міласцямі.
1. Перш-наперш, прыгаданым прэлатам, князям, панам, шляхцічам і мяшчанам названых зямель Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага мы далі, прадаставілі і беззваротна даравалі і моцай гэтага ліста даем, саступаем, прадастаўляем і вечна даруем агулам і цалкам усе тыя правы, вольнасці і імунітэты, як іх маюць прэлаты, князі, паны, шляхцічы і мяшчане Польскага каралеўства. А каб з гэтай сукупнасці некаторыя двухсэнсоўнасці або сумненні ў будучым якім-небудзь чынам узнікнуць не маглі, гэтыя вольнасці або кожную асобна мы пастанавілі тут выкласці даслоўна.
2. Па-першае, усе даніны, прывілеі і імунітэты касцёлаў катэдральных, калегіяцкіх і кляштарных у землях нашых Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага і г.д. пастаўленых і закладзеных, а таксама маючых паўстаць і быць закладзенымі ў будучыні, мы жадаем захоўваць у нязменнасці і недатыкальнасці і абараняць усёй нашай уладай.
3. Калі б касцёлы катэдральныя, калегіяцкія і кляштарныя на некаторы час з-за смерці або рэзігнацыі зрабіліся вакантнымі і пастыра не мелі, права апекі над каторымі нам і нашым пераемнікам, як вядома, належыць цалкам, тады ім не іншага або не іншых, пастыра або пастыраў будзем даваць, не іншага або іншых прадастаўляць абавязваемся, а толькі ўраджэнца нашага Вялікага Княства Літоўскага, калі будзе ўстаноўлена яго прыдатнасць і сталы характар; у праціўным разе маем прадаставіць з іншага народа асобу карысную, прыстойную і адпаведную, якая б магла ўзначальваць іншых і служыць ім, і так столькі разоў, колькі вымагаць гэтага будзе патрэба і зручнасць.
4. Далей, прыгаданым прэлатам, князям, панам, шляхцічам і мяшчанам названых зямель Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага і г.д. даравалі, што не па чыім даносе, ці па абвінавачванні яўным або тайным, ці па якім злым падазрэнні гэтых князёў, паноў, шляхцічаў і мяшчан не будзем караць або наказваць якім-небудзь спосабам, а менавіта: ні адыманнем маёнткаў, ні грашыма, ні зняволеннем, ні крывёй, калі спачатку на адкрытым судзе, паводле каталіцкага права, у прысутнасці абвінаваўца і абвінавачанага віна сапраўды не будзе даведзена. Тады пасля суда и выраку вінаваты згодна са звычаем і правам Польскага каралеўства павінен быць пакараны і асуджаны ў адпаведнасці з характарам і велічынёй сваіх праступкаў.
5. Далей, за чый-небудзь праступак ніхто іншы не павінен быць пакараны, як толькі той, хто саграшыў і правініўся, заўсёды, аднак, паводле каталіцкага права, пасля доказу віны і па выраку, а ні жонка за праступак свайго мужа, ні бацька за праступак сына і наадварот, ні які-небудзь родны або слуга, хіба што саўдзельнічаў у злачынстве вінаватага, за выключэннем толькі злачынстваў, датычных абразы маестату.
6. Далей, вызнаваем, што прыгаданыя князі, паны, шляхцічы і баяры маюць права вольнага выезду з гэтых нашых зямель Вялікага Княства і г.д. для набыцця маёмасці і заняцця вайсковай справай у любыя замежныя краіны, за выключэннем толькі зямель нашых непрыяцеляў; так аднак, каб выязджаючы са сваіх маёнткаў, не занядбалі службу нам, але нам і наступнікам нашым, як быццам прысутныя, столькі разоў, колькі будзе патрэба, выконвалі і служылі.
7. Далей, прыгаданыя князі, паны, шляхцічы і мяшчане маёнткі сваі дзедзічныя або даныя ім ці падараваныя найслаўным князем гаспадаром Аляксандрам, інакш Вітаўтам, годнага памяці папярэднікам і стрыем нашым найдаражэйшым, таксама падараваныя слаўным гаспадаром Жыгімонтам і г.д., калі трымаючы, маючы і валодаючы імі, падараванне гэтых маёнткаў, наданне прывілеяў ці прывілея змогуць даказаць і падмацаваць правамоцным, дастатковым і адпаведным сведчаннем сведкаў або цвёрдасцю лістоў, няхай валодаюць імі з такім самым правам, як валодаюць сваімі маёнткамі князі, паны, шляхцічы і мяшчане Польскага каралеўства; няхай таксама маюць вольную магчымасць прадаваць іх, замяняць, пазычаць, дараваць і абарачаць на свой лепшы пажытак, так аднак, каб іх замяняючы, прадаваючы, пазычаючы або даруючы, саступалі іх перад намі або нашымі ўраднікамі згодна са звычаем Польскага каралеўства.
8. Далей, па смерці бацькоў дзеці як мужчынскага, так і жаночага полу не павінны быць пазбаўлены бацькоўскіх спадчынных маёнткаў, але са сваімі законнымі спадчыннікамі будуць імі валодаць з поўным правам, так, як князі, паны, шляхцічы і мяшчане Польскага каралеўства сваімі валодаюць і абарачаюць на свой лепшы пажытак.
9. Далей, калі здарыцца, што хто-небудзь з прыгаданых князёў, паноў, шляхцічаў і мяшчан сыдзе з гэтага света, тады мы жадаем пакінуць удаву пры маёнтках ці ўладаннях свайго мужа, пакуль будзе заставацца на ўдовім стальцы. А калі захоча паўторна выйсці замуж, належыць яе аддаць сужэнцу, з кім пажадае ўзяць шлюб, аднак, дзяцей, калі б былі, трэба пакінуць пры бацькоўскіх маёнтках і нерухомасцях, у праціўным разе перадаць маёнткі найбліжэйшым родным яе першага мужа, як і іншыя ўдовы ў Польскім каралеўстве заключаюць шлюбы. Калі б першы муж на прыгаданых сваіх маёнтках і ўладаннях вызначыў ёй, жонцы сваёй, вена, і яна зможа гэта дастаткова даказаць, тады яна, здабыўшы яго згодна з прававым парадкам, можа з Богам узяць шлюб, з кім захоча.
10. Далей, могуць вольна выдаваць замуж дачок, і родных, і крэўных, дзяўчын і ўдоў, зусім не пытаючыся нас і нашых наступнікаў, толькі звычай каталіцкі захоўваючы ў гэтых справах.
11. Далей, усе разам і кожны паасобна сяляне і падданыя князёў, паноў, шляхцічаў, баяраў і мяшчан на землях Вялікага Княства Літоўскага маюць быць вызвалены і цалкам вольныя і выключаныя ад усіх данін і выплаты пабору, або падатку, называемага серабшчына, а таксама ад мерак, празываемых дзякла, ад усялякіх павіннасцей па перавозцы грузаў, называемых падводы, ад перавозкі каменя, бярвення або дроў для абпалу цэглы ці вапны для замкаў, кашэння сена і іншых несправядлівых работ, за выключэннем, аднак, прац па пабудове новых замкаў і па аднаўленні старых; падобна маюць быць вызвалены сяляне і падданыя князёў, паноў, шляхцічаў, баяр, дадзеныя і падараваныя ім ад нас. Што датычыць даўных і звыклых для нас і наступнікаў нашых павіннасцей, пабораў, стацый, будавання новых мастоў, рамантавання старых і выконвання ваеннай службы, то захоўваем іх непарушна і жадаем, каб яны заўсёды былі дзейснымі.
12. Далей, мы або ўраднікі нашы прыгаданых князёў, паноў, шляхцічаў і мяшчан нашых зямель Літвы, Русі, Жамойці і г.д. людзей даннікаў, звечных, сялян, чэлядзь нявольную, якога бы ні былі полу або стану, не прымем і ўраднікам нашым прыняць не дазволім; таксама і прэлаты, князі, паны, шляхцічы, баяры і мяшчане Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага і г.д. такіх жа людзей нашых і нашых наступнікаў, якога б ні былі полу і стану, не будуць прымаць самі, а таксама не адважацца якім-небудзь чынам прымаць праз сваіх ураднікаў.
13. Далей, на падданых, падлеглых прыгаданым князям, панам, шляхцічам і баярам, не нашлем слуг, інакш дзецкіх, раней, чым ад пана, падданы якога дапусціў правапарушэнне, будзе запатрабавана справядлівасць. Калі той адмовіцца ў вызначаны тэрмін учыніць справядлівасць, тады трэба будзе наслаць нашага слугу або нашых ураднікаў, а вінаваты, які заслужыў кару, свайму пану, а не каму іншаму будзе абавязаны заплаціць.
Апрача таго, жадаючы прыгаданых прэлатаў, князёў, паноў, шляхцічаў, баяраў і мяшчан прывілеямі і стараннем аб іх шчасці прывабіць да сябе, надаць ім ласкі і вольнасць і заахвоціць да цвёрдасці ў вернасці, шляхам ласкавасці нашай гэтым прадастаўляем і даруем ім некаторыя артыкулы, ніжэй выкладзеныя.
14. Першае і галоўнае, абяцаем і клянемся, што панствы або землі названага нашага Вялікага Княства не паменшым, але ў сваіх граніцах, так, як трымалі іх і валодалі імі нашы папярэднікі, асабліва прыгаданы гаспадар Аляксандр, інакш Вітаўт, наш стрый і г.д., так і мы будзем іх трымаць цэлымі і непарушнымі, валодаць імі і берагчы іх, больш за тое, з Божай дапамогай і ўсімі нашымі сіламі будзем старацца пашыраць іх.
15. Далей, мы абавязваемся не адпраўляць паслоў або ганцоў у справах публічнага дабра нашага Вялікага Княства ў выпадку пільнай патрэбы без ведама нашых паноў-рады, у замежныя краіны, а менавіта ў Масковію, Заволжскую Арду і Перакопскую Арду, Валахію, Польскае каралеўства, Мазавецкае княства, Прусію, Лівонію, Пскоў, Вялікі Ноўгарад, Твер і Разань, згодна са звычаем нашых папярэднікаў, а таксама ў некаторыя іншыя правінцыі, куды запатрабуе неабходнасць і выгада панстваў нашага Вялікага Княства Літоўскага.
16. Далей, з якімі землямі і панствамі мы здаўна маем граматы, саюзы, хаўрусы і клятвы пра вечны мір, мы не жадаем іх парушаць, але, з Божай дапамогай, будзем іх трымаць і памнажаць.
17. Далей, мы абавязваемся ўсе пастановы і справы вырашаць, ухваляць і пастанаўляць з нашымі панамі-радай, і не будзем такіх з нікім іншым мяняць, выпраўляць і адмяняць.
18. Далей, калі б нам прыйшлося якія-небудзь справы і рэчы абмяркоўваць на нарадзе з нашым панамі, а паны іх не ўладзілі, мы за гэта не будзем на іх напіраць, але ўсё, што яны параілі для нашага і агульнага дабра, мы зробім.
19. Далей, годнасцей, дзяржаў і ўсіх іншых урадаў ці спадчынных маёнткаў мы абавязваемся не даваць нікому з чужакоў ці іншаземцаў, але толькі прыродным тубыльцам.
20. За прадастаўленне і наданне годнасцей, дзяржаў і ўсялякіх урадаў, як духоўных, так і свецкіх, мы абавязваемся нічога не браць, і самі паны ваяводы і старасты абавязаны ад ураднікаў і дзяржаўцаў нічога не браць або патрабаваць, толькі калі ад каго-небудзь нам або ім з уласнай волі будзе падаравана.
21. Усе ўрады і дзяржавы без парады з нашымі радцамі ні ў каго не будуць намі адняты. Калі хто з ураднікаў будзе перад намі абвінавачаны як разбурыцель і шкоднік нашых маёнткаў, то перад намі павінен стаць і другі бок і, пасля заслухоўвання справы, вінаваты павінен быць пакараныя па заслугах, але без віны ўрадаў адымаць не будзем.
22. Далей, ваяводы, старасты, дзяржаўцы, цівуны, ураднікі і ўсе намеснікі ў нашым Вялікім Княстве застаюцца ў ранейшых сваіх годнасцях, наданнях і дзяржавах, як былі пры нашых папярэдніках, вялікіх князях Вітаўту, Жыгімонту і нашым бацьку, і няхай іх трымаюць і захоўваюць, судзяць і ўпраўляюць, спаганяюць падаткі і свае даходы, як здаўна, і накіроўваць слуг, а іх працы, інакш праезды, няхай аплочваюцца згодна з мясцовымі звычаямі.
23. Далей, калі дзяржаўца або цівун памрэ ў Віленскім ці Троцкім ваяводстве, ваяводы віленскі і троцкі ў сваіх паветах прасіць будуць у нас дзяржавы для заслужаных або для тых, каго прызнаем вартымі гэтага. Падобным чынам трэба рабіць ва ўсіх іншых паветах.
24. Далей, годнасці, дзяржавы і ўрады ў замках і гарадах у аддаленых краях, калі яны стануць вакантнымі і даступнымі, па абмеркаванні з панамі-радай нашымі будуць раздадзены намі ў адпаведнасці з заслугамі, або тым, хто падасца нам найбольш годным, і паны-рада так жа чыніць павінны.
25. Далей, удовы, якія застаюцца на спадчынных маёнтках пасля смерці мужоў, абавязаны выконваць земскую службу і ваенныя выправы згодна з магчымасцямі ўладанняў.
26. Далей, падараванні і наданні нашага бацькі, якія ён падараваў або даў і зацвердзіў сваімі лістамі, мы захоўваем навечна. А тыя, якія наш бацька даў да вырашэння і волі сваёй, мы таксама захоўваем да вырашэння і волі сваёй і паноў-рады нашых. Нашы наданні мы будзем рабіць і даваць да вырашэння нашага, і калі пажадаем зацвердзіць на вечнасць, то гэта ў нашай волі.
27. Далей, даходы ад мытных камор, корчмаў і розныя штрафы, і адкуль-небудзь прыходзячыя на нас, будуць брацца і складвацца ў нашым скарбе. Гэтыя даходы з ведама паноў-рады нашых будуць абернуты на агульную карысць. Калі няма пільнай патрэбы, згаданыя даходы без волі паноў мы абавязваемся не выносіць і не браць са скарба, а таксама не вывозіць з краю.
28. Далей, мы абавязваемся свецкія законы не ўжываць ў духоўных справах і наадварот, духоўныя законы не ўжываць у свецкіх справах і не выклікаць ў суд у справах, падлеглых духоўным законам, але так трымаць, як было здаўна пры жыцці нашага бацькі.
29. Далей, мы абавязваемся просталюдзінаў не ставіць вышэй шляхцічаў, але ўсю шляхту захаваем у яе гонары.
30. Далей, у паветы і да плацельшчыкаў падаткаў мы абавязваемся высылаць па двое паноў-зборшчыкаў кожны год для збору падаткаў і даўгоў, па-народнаму называемых нядоімкі. І гэтыя паны і іх слугі, то, што ім належыць, павінны атрымліваць, як гэта здаўна пры нашых папярэдніках.
31. Далей, хто пры жыцці нашага бацькі дамагаўся ў судзе справядлівасці і праўды, тым жадаем і абавязваемся з панамі-радай нашымі прадаставіць яе без цяганіны.
32. За суд мы нічога браць не будзем, таксама і паны-рада нашы не будуць спрыяць аднаму баку з прычыны фавору, але проста кожнаму справу расследаваць і справядлівасць даць або прадаставіць.
33. Далей, калі чые-небудзь важныя справы аб спадчыннасці маёнткаў або аб знявазе добрага імя ці гонару перад нашай высокасцю будуць пастаўлены, то мы абавязваемся кожнаму прадаставіць справядлівасць. А калі б мы былі заняты важнымі справамі, то для такіх судоў будуць вызначаны на працягу года чатыры тэрміны. Калі ў першы, другі або трэці тэрміны справа такога роду не будзе канчаткова вырашана, то ў апошні тэрмін канчатковае вырашэнне без далейшага адтэрмінавання мы ўчынім з панамі-радай нашымі.
34. Далей, нічыіх спадчынных маёнткаў у родных і блізкіх мы не будзем выкупліваць, і ніхто іх выкупліваць не можа са шкодай для гэтых родных і блізкіх, а толькі той, хто будзе ім самым блізкім, паклаўшы грошы, маёнткі спадчынныя атрымае і валодаць імі будзе.
35. Далей, калі якая дзяўчына або ўдава пажадае выйсці замуж ў іншыя краіны, за межы Вялікага Княства Літоўскага і г.д., то атрымаўшы выправу і пасаг, яна пакідае тут спадчынныя маёнткі, у якія не можа быць уведзена.
36. Далей, нарэшце, усе лісты, прывілеі, ласкі і вольнасці касцёлам кафедральным, калегіяцкім, кляштарным і парафіяльным, прэлатам, князям, панам, шляхце, баярам і мяшчанам зямель нашага Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага, пад якімі-небудзь умовамі, статутамі, пунктамі, артыкуламі або выракамі найяснейшымі і найсвятлейшымі былымі гаспадарамі Вітаўтам, Жыгімонтам, каралём Уладзіславам, дзедам нашым, і нашым бацькам найкаханым Казімірам, вялікімі князямі літоўскімі, папярэднікамі нашымі, выдадзеныя і прызнаныя, узнайляючы сілай гэтага нашага прывілея, пацвярджаем, умацоўваем, адабраем, бласлаўляем і зацвярджаем, ухваляючы, што яны павінны мець вечную сілу.
37. Для ўсіх спраў і спрэчках, як адносна спадчынных маёнткаў, так і адносна гонару і добрага імя, а таксама для іншых важнейшых, як вышэй адзначана, з-за таго, што мы заняты публічнымі справамі і не скончылі іх адным разам, прызначаем чатыры тэрміны на год. А калі б хто не з’явіўся на чацвёрты і апошні тэрмін, яго справа занепадае, а вырак выдаецца на карысць таго, хто з’явіўся ў тэрмін, за выключэннем выпадкаў, калі б які бок, заняты і затрыманы нашай або земскай службай або хваробай абцяжараны, з’явіцца не мог, у такім выпадку нікому шкода або несправядлівасць до зручнага часу не можа быць учынена, усе такія справы мы хочам адкласці і з нашымі панамі-радай абавязваемся разгледзець і вырашыць.
На вернасць і пасведчанне ўсяго гэтага мы загадалі гэты ліст замацаваць нашай прывешанай пячаткай.
Дадзена ў Вільні, у панядзелак, у самы дзень Праабражэння Гасподня, у год ад Нараджэння тысяча чатыраста дзевяноста другі.
Пры гэтым былі прысутнымі князі, прэлаты, паны нашага Вялікага Княства Літоўскага, а менавіта: вялебны ў Хрысту айцец пан Войцех, біскуп віленскі; вяльможны і радавіты Мікалай Радзівілавіч, ваявода віленскі і канцлер наш; Пётр, ваявода троцкі і маршалак земскі; Ян Забярэзінскі, кашталян троцкі і намеснік полацкі; Станіслаў Янавіч, стараста Жамойцкай зямлі; князь Аляксандр з Гальшан, намеснік гарадзенскі; і іншыя вельмі многія дыгнітарыі, ураднікі і дваране нашы, сведкі гэтага.
Па ўласным загадзе гаспадара вялікага князя.
© Валерый Пазднякоў, 2014
Надрукавать Надрукаваць без ілюстрацыйДадаць меркаванне
