Дакументы: Гарадзельская унія 1413
Агульныя звесткі.
Гарадзельская унія — саюз ВКЛ з Польскім каралеўствам, аформлены прадстаўнікамі абодвух бакоў на сумесным з’ездзе (сойме) у горадзе Гарадло (цяпер вёска ў Грубяшоўскім павеце Люблінскага ваяводства Рэспублікі Польшча) на р. Заходні Буг 2 кастрычніка 1413 г. З’езду ў Гарадло адбыўся пасля перамогі польска-літоўскіх войск у Вялікай вайне 1409—1411 гг. і замацаваў адносіны паміж дзвюма дзяржавамі ў новых гістарычных умовах. Вынікі з’езда былі замацаваны ў трох актах. Першы з іх выдадзены ад імя 47 польскіх паноў, які прынялі літоўскія баярскія роды ў гербавыя брацтвы і дазволілі ім карыстацца сваімі гербамі. У другім акце, выдадзеным ад імя літоўскіх баяр, зафіксаваны прыём імі польскіх гербаў, выкладзена абавязацельства бакоў не выбіраць сябе кіраўніка дзяржавы без згоды другога боку. Трэці акт — Гарадзельскі прывілей Ягайлы і Вітаўта.
Бібліяграфія.
Jaroszewicz J. Obraz Litwy pod względem jej cywilizacji, od czasow najdawniejszych do końca wieku XVIII. Cz. II. Wilno, 1844. S. 73—74;
Mosbach A. Początki unii lubelskiej. Poznań: Nakładem Księgarni Jana Konst. Żupańskiego, 1872. S. 19—24;
Бестужев-Рюмин К. Русская история. Т. 2. Вып. 1. СПб., 1885. С. 42—44;
Lewicki A. Powstanie Świdrygiełły. Ustęp z dziejów unii Litwy z Koroną. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1892. S. 23—25;
Małecki A. Znaczenie unii horodelskiej w roku 1413 z punktu widzenia heraldycznego // Kwartalnik Historyczny. 1898. Z. 4. S. 751—762;
Леонтович Ф. Правоспособность литовско-русской шляхты // Журнал Министерства народного просвещения. 1908. № 3. С. 63—64;
Unia Litwy z Polską (1385—1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład polski pierwszych dołączył J.Żerbiłło Łabuński. Warszawa: Księgarnia «Kroniki Rodzinnej», Podwale 4, [1913]. S. 39—54;
Balzer O. Unia horodelska. Odczyt wygłoszony na publicznem posiedzeniu Akademii Umiejętności dnia 3 maja 1913 r. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1913;
Kutrzeba S. Unia Polski z Litwą // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Warszawa; Lublin; Łódź; Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1914. S. 495—504;
Semkowicz W. Braterstwo szlachty polskiej z bojarstwem litewskiem w unii horodelskiej 1413 roku // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Warszawa; Lublin; Łódź; Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1914. S. 393—446;
Semkowicz W. W sprawie początków szlachty na Litwie i jej ustroju rodowego // Kwartalnik Historyczny. 1915. R. XXIX. Z. 1/4. S. 224—256;
Halecki O. O początkach szlachty i heraldyki na Litwie // Kwartalnik Historyczny. 1915. R. XXIX. Z. 1/4. S. 177—207;
Halecki O. Kwestie sporne w sprawie początków szlachty litewskiej // Kwartalnik Historyczny. 1916. R. XXX. Z. 1—2. S. 62—72;
Kolankowski L. Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów. T. I. 1377—1499. Warszawa, 1930. S. 108—125;
Semkowicz W. Sfragistyka Witołda // Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne. 1930. T. XIII. S. 81—83;
Wiskont A. Wielki książę litewski Witold a Unia Horodelska // Ateneum Wileńskie. 1930. R. VII. Z. 3—4. S. 469—493;
Пресняков А.Е. Лекции по русской истории. Т. II. Вып. 1. Западная Русь и Литовско-Русское государство. М.: ГСЭИ, 1939. С. 93—97, 108—109;
Сидор М. Шлях до Городельської унії. (В світлі польсько-литовсько-українських противорічностей). Мюнхен; Ню Йорк, 1951;
Юхо І.А. Гарадзельская унія 1413 г. // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. Т. 3. Мінск: БелСЭ, 1971. С. 345;
Юхо І.А. Гарадзельская унія 1413 г. // Беларуская ССР. Кароткая энцыклапедыя. Т. 1. Мінск: БелСЭ, 1978. С. 186;
Юхо І.А. Гарадзельская унія 1413 г. // Статут Вялікага княства Літоўскага 1588. Мінск: БелСЭ, 1989. С. 474;
Semkowicz W. O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle roku 1413 // Lituano-Slavica Posnaniensia. III. Poznań, 1989. S. 7—139;
Баненис Э.Д. Бояре Литвы и шляхта Польши в Городле в 1413 г. // Наш радавод. Гродна, 1990. Кн. 2. С. 185—187;
Krzyżaniakowa J. Rok 1413 // Pax et bellum. Poznań, 1993. S. 75—85;
Юхо І.А. Гарадзельская унія 1413 // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 2. Мінск: БелЭн, 1994. С. 470;
Myśliński K. Król Władysław Jagiełło a unia horodelska — przyczynek do charakterystyki władcy // Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia historia. VII. 1995. Poznań, 1997. S. 119—131;
Бардах Ю. Крэва і Люблін. З праблемаў польска-літоўскай уніі // Бардах Ю. Штудыі з гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Мн., 2002. С. 25—46;
Юхо Я. Гарадзельская унія 1413 // Вялікае княства Літоўскае. Энцыклапедыя. Т. 1. Мінск: БелЭн, 2005. С. 495;
Шаланда А. Гарадзельскі прывілей 1413 г. і шляхецкая геральдыка ў ВКЛ // Герольд Litherland. 2003. № 3—4 (11—12). С. 42—47;
Sochacka A. Możnowładcy polscy wobec unii horodelskiej // Średniowiecze polskie i powszechne. T. 3. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2004. S. 122—139;
Gozdalik R. Polityka dynastyczna Władysława II Jagiełły a unia horodelska 1413 r. // Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej tradycje. Studia i szkice. Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, 2004. S. 43—48;
Łowmiański H. Polityka Jagiellonów. 2 wyd. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006. S. 74—80;
Błaszczyk G. Dzieje stosunków polsko-litewskich. T. II. Od Krewa do Lublina. Część I. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. S. 269—276;
Rachuba A. Historia Litwy // Rachuba A., Kiaupienė J., Kiaupa Z. Historia Litwy. Dwugłos polsko-litewski. Warszawa: DiG, 2008. S. 40—41;
Kiaupienė J., Kiaupa Z. Historia Litwy // Rachuba A., Kiaupienė J., Kiaupa Z. Historia Litwy. Dwugłos polsko-litewski. Warszawa: DiG, 2008. S. 276;
Grygiel J. Unia horodelska — 1413 // Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej. R. 58. Kraków, 2009. S. 277—282;
1413 m. Horodlės aktai. (Dokumentai ir tyrinėjimai). = Akty Horodelskie z 1413 roku. (Dokumenty i studia). Vilnius; Kraków: Lietuvos istorijs instituto leidykla, 2013;
Od Horodła do Horodła (1413—2013). Unia horodelska — dzieje i pamięć. Wystawa Muzeum Zamojskiego w Zamościu i Muzeum Historii Polski. Muzeum Zamojskie w Zamościu. 29 IX—31 XI 2013. Zamość; Warszawa, 2013.
***
№ 1
Акт паноў Кароны Польскай аб прыняцці літоўскіх баяр у гербавыя брацтвы. Гарадло, 2 кастрычніка 1413 г.
Арыгінал.
Невядомы. Да Другой сусветнай вайны захоўваўся ў Нясвіжскім архіве Радзівілаў пад № 176. Перагамен. 73 × 27 + 9 см.
Копія.
BKsCz. Teki Naruszewicza. Т. 2. Nr 67. S. 325—328.
Публікацыі.
Лацінскі тэкст:
Kodex dyplomatyczny Polski obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie jako też wszelkie nadania prywatne mogące posłużyć wyjaśnienia dziejów wewnętrznych krajowych dotąd nigdzie nie drukowane, od najdawniejszych czasów aż do roku 1506 / Wydany za staraniem i pracą L.Rzyszczewskiego i A.Muczkowskiego. T. I. W Warszawie: Drukiem Stanisława Strąbskiego, 1847. № 162. S. 286—289 (на аснове арыгінала);
Unia Litwy z Polską (1385—1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład polski pierwszych dołączył J.Żerbiłło Łabuński. Warszawa: Księgarnia «Kroniki Rodzinnej», Podwale 4, [1913]. S. 197—203 (на аснове выдання 1847 г., з польскім перакладам);
Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 49. S. 50—54.
1413 m. Horodlės aktai. (Dokumentai ir tyrinėjimai). = Akty Horodelskie z 1413 roku. (Dokumenty i studia). Vilnius; Kraków: Lietuvos istorijs instituto leidykla, 2013. S. 19—21 (падрыхтавала Л.Корчак на аснове фотаздымка першай паловы ХХ ст. і выдання 1932 г., з польскім і літоўскім перакладамі).
Польскі пераклад:
Unia Litwy z Polską (1385—1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład polski pierwszych dołączył J.Żerbiłło Łabuński. Warszawa: Księgarnia «Kroniki Rodzinnej», Podwale 4, [1913]. S. 197—203;
Unia Litwy z Polską. Dokumenty i wspomnienia / Zebrał H.Mościcki. Warszawa: G.Gebethner i Spółka, [1919]. S. 14—18.
1413 m. Horodlės aktai. (Dokumentai ir tyrinėjimai). = Akty Horodelskie z 1413 roku. (Dokumenty i studia). Vilnius; Kraków: Lietuvos istorijs instituto leidykla, 2013. S. 22—25 (пераклад Л.Корчак).
***
№ 2
Акт прысягі літоўскіх баяр на вернасць польскай шляхце, Кароне Польскай, каралю Уладзіславу ІІ (Ягайлу), вялікаму князю Вітаўту з абяцаннем прызнаць пасля смерці Вітаўта таго вялікага князя, якога ім дасць Уладзіслаў або яго наступнік і польская шляхта. Гарадло, 2 кастрычніка 1413 г.
Арыгінал.
BKsCz. Perg. 301. Пергамін. 52 × 34 + 11 см.
Копія.
Да другой сусветнай вайны захоўвалася ў Бібліятэцы Асалінскіх (Львоў): Bibl. Ossol. Ręk. Nr
Публікацыі.
Лацінскі тэкст:
Commune incliti Polonie Regni priuilegium, constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque / [Ed. J.Łaski]. Cracouie: MCCCCCVI. F. 130—131v (у выглядзе трансумпта Рады Вялікага Княства Літоўскага ад 24 ліпеня 1499 г.);
Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae / [Ed. J.Przyłuski]. Sczuczin et Cracoviae,
Polonicae historiae corpus: hoc est, polonicarum rerum latini recentiores et veteres scriptores, quotquot extant, uno volumine compraehensi omnes, et in aliquot distributi tomos / Ex bibliotheca Ioan. Pistorii Nidani d. T. I. Basileae: Per Sebastianum Henricpetri,
Statuta, prawa y constitucie koronne łacinskie y polskie, z Statutow, Łaskiego y Herborta y z Constituciy Koronnych zebrane. ... / Spisane, sporządzone y wydane przez J.Januszowskiego. W Krakowie: W Architypographiiey Kró. I. M. Łazarzowey, MDC. S. 756—758 (у выглядзе трансумпта Рады Вялікага Княства Літоўскага ад 24 ліпеня 1499 г., з польскім перакладам);
[Volumina Legum]. Leges, statuta, constitutiones, privilegia Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithvaniae, Omniumq[ue] Provinciarum Annexarum, a Comitiis Visliciae Anno 1347 celebratis usq[ue] ad ultima Regni Comitia. Vol. I. In Typographia S. R. M. & Reipublicae Collegij Varsavensis Scholarum Piarum,
Zbiór praw litewskich od roku 1389 do roku 1529 tudzież rozprawy sejmowe o tychże prawach od roku 1544 do roku 1563 / [Wyd. T.Działyński]. Poznań: W drukarni na Garbarach Nr. 45, 1841. S. 20—24 (выдадзены Т.Дзялынскім на аснове выданняў Я.Ласкага 1506 г., Я.Пшылускага 1553 г., Пісторыуса 1582 г., Я.Янушоўскага 1600 г.);
Zbiór pamiętników do dziejów polskich / Wydał W.S. Hr. De Broel-Plater. T. I. Warszawa: W drukarni Gazety Codziennej, 1858. S. 1—4 (на аснове копіі А.Нарушэвіча, з польскім перакладам);
Volumina legum. T. I. Petersburg: Nakładem i drukiem Jozafata Ohryzki, 1859. S. 129—130 (у выглядзе трансумпта Рады Вялікага Княства Літоўскага ад 24 ліпеня 1499 г.);
Inventarium omnium et singulorum privilegiorum, litterarum, diplomatum, scripturarum et monumentorum quaecunque in archivo regni in arce cracoviensi continentur per commissarios a sacra regia majestate et republica ad revidendum et connotandum omnes scripturas in eodem archivo existentes deputatos confectum anno Domini MDCLXXXII cura bibliotecae polonicae editum / [Ed. E.Rykaczewski]. Lutetiae Parisiorum, Berolini et Posnaniae,
Skarbiec dyplomatów papiezkich, cesarskich, królewskich, książecych, uchwał narodowych, postanowień różnych władz i urzędów posługujących do krytycznego wyjaśnienia dziejów Litwy, Rusi litewskiej i ościennych im krajów / Zebrał i w treści opisał I.Daniłowicz. T. II. Wilno, 1862. № 1026. S. 18 (рэгест на аснове выданняў);
Unia Litwy z Polską (1385—1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład polski pierwszych dołączył J.Żerbiłło Łabuński. Warszawa: Księgarnia «Kroniki Rodzinnej», Podwale 4, [1913]. S. 193—197 (з польскім перакладам);
Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 50. S. 55—59 (з польскім перакладам).
Lietuva senuosiuose istorijos šaltiniuose. Lietuvos tūkstantmečio programos parodos katalogas. Taikomosios dailės muziejus, Vilnius,
1413 m. Horodlės aktai. (Dokumentai ir tyrinėjimai). = Akty Horodelskie z 1413 roku. (Dokumenty i studia). Vilnius; Kraków: Lietuvos istorijs instituto leidykla, 2013. S. 29—31 (падрыхтавала Л.Корчак на аснове арыгінала, з польскім і літоўскім перакладамі).
Польскі пераклад:
Statuta y przywileie koronne, z łacińskiego ięzyka na polskie przełożone, nowym porządkiem zebrane y spisane / Przez J.Herborta. W Krakowie: W drukarni Mikołaia Szarffenberga, 1570. S. 667—669 (у выглядзе трансумпта Рады Вялікага Княства Літоўскага ад 24 ліпеня 1499 г.);
Statuta y metrika przywileiow koronnych ięzykiem polskim spisane y porządkiem prawie przyrodzonym a barzo snadnym nowo zebrane / Przez S.Sarnickiego. W Krakowie: w Drukarni Lazarzowey, 1594. S. 998—999 (у выглядзе трансумпта Рады Вялікага Княства Літоўскага ад 24 ліпеня 1499 г.);
Statuta, prawa y constitucie koronne łacinskie y polskie, z Statutow, Łaskiego y Herborta y z Constituciy Koronnych zebrane. ... / Spisane, sporządzone y wydane przez J.Januszowskiego. W Krakowie: W Architypographiiey Kró. I. M. Łazarzowey, MDC. S. 756—758 (у выглядзе трансумпта Рады Вялікага Княства Літоўскага ад 24 ліпеня 1499 г.);
Niemcewicz J.U. Zbior pamiętnikow historycznych o dawney Polszcze z rękopismow, tudzież dzieł w różnych językach o Polszcze wydanych oraz z listami oryginalnemi królów i znakomitych ludzi w kraiu naszym. T. I. W Warszawie: Drukiem N.Glücksberga, księgarza i typografa Królew. uniwersytetu, 1822. S. 348—350;
Zbiór praw litewskich od roku 1389 do roku 1529 tudzież rozprawy sejmowe o tychże prawach od roku 1544 do roku 1563 / [Wyd. T.Działyński]. Poznań: W drukarni na Garbarach Nr. 45, 1841. S. 20—24 (на аснове выданняў Я.Ласкага 1506 г., Я.Пшылускага 1553 г., Пісторыуса 1582 г.);
Zbiór pamiętników do dziejów polskich / Wydał W.S. Hr. De Broel-Plater. T. I. Warszawa: W drukarni Gazety Codziennej, 1858. S. 1—4;
Unia Litwy z Polską (1385—1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład polski pierwszych dołączył J.Żerbiłło Łabuński. Warszawa: Księgarnia «Kroniki Rodzinnej», Podwale 4, [1913]. S. 193—197;
Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 50. S. 55—59.
1413 m. Horodlės aktai. (Dokumentai ir tyrinėjimai). = Akty Horodelskie z 1413 roku. (Dokumenty i studia). Vilnius; Kraków: Lietuvos istorijs instituto leidykla, 2013. S. 32—33 (пераклад Л.Корчак).
© Валерый Пазднякоў, 2014
Надрукавать Надрукаваць без ілюстрацыйДадаць меркаванне
