Артыкулы: Лазковіцкі крыж

Лазковіцкі крыж — адна з галоўных хрысціянскіх святынь Беларусі, помнік ювелірнага мастацтва ВКЛ. Узвіжанскі крыж, зроблены ў 1494—1495 на ўзор крыжа Ефрасінні Полацкай (1161). Выкананы з дрэва, абкладзены сярэбранымі пазалочанымі пласцінамі, упрыгожаны каштоўнымі каменямі, эмалью, сканью, басмай, чаканкай. Памеры 50 × 21 см. На адваротным баку крыжа надпісы: пералічаны 25 святых, мошчы якіх укладзены ў крыж; надпіс пра выраб крыжа, пра ўстаўку ў крыж чаткі святога жыватворнага крыжа ў 1732.

Надпіс на верхнім перакрыжаванні пералічвае святых, мошчы якіх укладзены ў крыж:

МАРКА ЕУ(Г)АЛИСТА ЛУКИ ЕУ(Г)А

А(С)П(С)ЛА АН(Д)РЕѦ: С(Т) КЛИМЕ(Н)ТА ПАПЫ

РИ(М). С(Т) ИГНАѦ БГОНОСЦА: СІ ѨКОВА БРАТ

Г(С)НѦ: С(Т) СЕЛИВЕСТРА ПАПЫ РИ(М). ГЛА(В) С(Т) ІѠ(Н)А ПР

ТЧИ: С(Т) ЕКАТЕРИНЫ: С(Т) МАРІИ МАГ(Д)АЛ

ЫНИ: С(Т) ЛАВРЕНТІА: С(Т) КОЗМЫ И (Д)А(М)ѨНА.

Крыху ніжэй:

Pod krysztalem Drzewo krzyza s[wieteg]o.

wlozone od X: Bene

dykta Trulewicza

Z[akonu]: S[więtego]: B[azylego]: W[ielkiego]:

K:[la]stor[u]:

Zyrow[ickiego]:

d[nia]: 9 Marca

1732. z Rzy

mu wyie[chawszy] 1726

Надпіс на ніжнім перакрыжаванні:

АП(С) ѲОМЫ. М. ѲЕѠ(Д)РА ТИРО(Н):

М. МАР(Д)АРІА. М АРЕСТА.

АН(Д)РѢѦ КРИСКАГО:

ѲЕѠ(Д)РА НАЧЕРТАННА:

МАРКА ѲРАЧЕСКОГО:

ЕВДОКИИМА ПРВ(Д)НА: ѲЕѠ(Д)СІИ

СТГО ПА(Н)КРАТІА. СТГ (Д)ННИ.

ІѠР(Д)АНА. Ѡ(Т) ГОРЫ ЕЛЕѠ(Н)СКЫѦ

На ніжнім канцы:

В ЛЕТО ЗГ Е ИН

ДИ ГІ МЛ(С)ТЪЮ Б

О(Ж)Ю И ПРЧ(С)ТОЕ Е(Г) М

ТРЕ. СИЛОЮ: Ч(С)Т

НА(Г) И ЖИІВОТВО

РѦЩА(Г) КР(С)ТА ПОВЕ

ЛЕНІЕ(М) РАБА БЖИ

Ѩ І КНЗѦ ЛЕКСН

ДРА ВАСИЛЬЕВ

ВИЧА. ѠКОЛНИЧ

ОГО СМОЛЕНЬСК

ОГО СКОВАНЪ Б

Ы(Х) СИИ КРТЪ

И ИСПОЛНЕНЪ М

ОЩМИ СТХЪ. И

ПОЛОЖЕНЪ ВЪ

ЦРКВИ СТГО ВЕ

ЛИКОМЧНКА

ГЕѠРГИѨ ОУ ЛА

ЗЪКОВИЧОХЪ

(Д)ЛѦ СВОЕГО (Д)

(Ш)ЕВНАГО СП(С)НИ

Ѩ. И НА ПАМЕТЬ

РО(Д)ИТЕЛЕМЪ

ЕГО

Крыж зроблены па загаду смаленскага акольнічага, князя Аляксандра (Алехны) Васілевіча Глазыны (Глазыніча), намесніка Лучына (у дакументах упамінаецца ў 1486—1500). Як вынікае з надпісу, крыж быў зроблены ў 7003 (1495—1496) для царквы святога Георгія ў Лазковічах. Напэўна, гэта была вотчына князя на Смаленшчыне. Пасля захопу смаленскіх зямель Масквой князь застаўся ў ВКЛ, забраўшы з сабою крыж. А.В.Глазына быў жанаты з невядомай па імю дачкой гаспадарскага пісара Сямёна Сапегі, з якой меў адзіную дачку Фядору. Пасля смерці бацькоў Фядора была выдадзена замуж сваім дзядзькам Іванам Сапегаю, гаспадарскім сакратаром, за маршалка гаспадарскага Аляксандра Солтанавіча. Такім чынам крыж трапіў у род Солтанаў, уладальнікаў Жыровічаў, і з цягам часу апынуўся ў Жыровіцкім манастыры. У 1732 жыровіцкі архімандрыт Бенядзікт Трулевіч уклаў у Лазковіцкі крыж частку святога жыватворнага крыжа, вывезенага з Рыму ў 1726, пра што на крыжы быў зроблены надпіс. З 19 ст. крыж знаходзіўся ў Мікалаеўскім саборы ў Вільні. У 1915, відаць, быў эвакуяваны ў Маскву. У 1926 перададзены са сховішча Маскоўскага ювелірнага таварыства ў зборы Крамля. Цяпер захоўваецца ў музеі-запаведніку «Маскоўскі Крэмль» (інвентарны № МР-4946).

Падрабязнасці:

Памятники русской старины в западных губерниях империи, издаваемые по Высочайшему повелению П.Н.Батюшковым. Выпуск шестой. Текст к 18 рисункам. СПб., 1874. С. 133—134.

Памятники русской старины в западных губерниях империи, издаваемые по Высочайшему повелению П.Н.Батюшковым. Выпуск шестой. 18 рисунков. СПб.; Берлин, 1874. Рис. 8.

Орлов А.С. Библиография русских надписей XI—XV вв. М.; Л.: Издательство АН СССР, 1952. С. 149.

Алексеев Л.В. Лазарь Богша — мастер ювелир ХII в. (Из истории прикладного искусства Полоцкой земли) // Советская археология. 1957. № 3. С. 240. Рис. 12.

Алексеев Л.В., Макарова Т.И., Кузьмич Н.П. Крест — хранитель всея Вселенныя. Минск, 1996. С. 33, 51.

Моршакова Е.А. Крест воздвизальный // Христианские реликвии в Московском Кремле / Редактор-составитель А.М.Лидов. М.: Радуница, 2000. С. 177—180. Рис. 48.

© Валерый Пазднякоў, 2017