Артыкулы: Гільтэбрант Пётр Андрэевіч

Гільтэбрант Пётр Андрэевіч (Гильтебрандт Пётр Андреевич) [26.4(8.5).1840, в. Перва, Касімаўскі пав. Разанскай губ.—29.11(12.12).1905] — расійскі гісторык, археограф, этнограф, фалькларыст.

Бацька: Андрэй Іванавіч Гільтэбрант (1803—?),касімаўскі ўезны прадвадзіцель дваранства. Маці: Аляксандра Іванаўна з Лазаравых.

Вучыўся ў Маскоўскім ун-це (1861—1863). Працаваў у пецярбургскай газеце «Голос». У 1865 наглядчык, у 1865—1870 памочнік архіварыуса Віленскага цэнтральнага архіва старажытных актавых кніг, у 1870—1871 загадчык аддзела рукапісаў і паўночна-заходняга аддзела Віленскай публічнай бібліятэкі, з 1871 у Археаграфічнай камісіі ў Пецярбургу, з 1884 у сінадальнай друкарні, з 1897 у Міністэрстве народнай асветы. З 1867 член Віленскай археаграфічнай камісіі. Арганізаваў шэраг экспедыцый на тэрэторыі Беларусі па выяўленню рукапісных матэрыялаў і рэдкіх кніг. У 1867 абследаваў нясвіжскі архіў Радзівілаў, дзе выявіў урывак Слуцкага летапісу 16 ст. Займаўся разборам канфіскаванага архіва Сапегаў з Дзярэчына. У 1869 упершыню надрукаваў са сваімі каментарыямі Тураўскае Евангелле 11 ст. У «Виленском вестнике» і «Литовских епархиальных ведомостях» змяшчаў пад крыптанімамі П.А., П.Г., П.Г-ндт артыкулы і рэцэнзіі па народнай творчаспі, музейнай і бібліятэчнай справе, археалогіі. У 1866 Паўночна-Заходні аддзел Рускага геаграфічнага таварыства перадаў Г. калекцыю фальклорна-этнаграфічных матэрыялаў, сабраных навучэнцамі Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі. Частку з іх (300 песень, 151 прыказку і 93 загадкі) ён выдаў асобным зборнікам (вып. 1, 1866). Побач з сапраўды народнымі беларускімі песнямі там змешчаны штучныя, псеўдафальклорныя творы казённа-патрыятычнага зместу і вершы літаратурнага паходжання. Беларускі фальклорны матэрыял, які Г. збіраўся выдаць у другім выпуску зборніка, зберагаецца ў Расійскай нацыянальнай бібліятэцы. У 1867—1904 рэдагаваў асобныя тамы «Археаграфічнага зборніка дакументаў», удзельнічаў у падрыхтоўцы тамоў «Рускай гістарычнай бібліятэкі» [т. 4, 1878 (змешчаны «Дыярыуш» Афанасія Філіповіча), т. 7, 1882, т. 19 і т. 20, 1903]. У тэкстах выданняў рабіў адвольныя праўкі. Пад яго наглядам выходзілі працы ўкраінскага этнографа і фалькларыста П.П.Чубінскага («Труды Этнографическо-статистической экспедиции в Западнорусский край. Т.1—7. Санкт-Пецярбург, 1872—1878). Аўтар «Даведачнага і тлумачальнага слоўніка да Новага запавету» (кн. 1—6, 1882—1885). Склаў апісанне рукапісаў Віленскай публічнай бібліятэкі. У навуковай і грамадскай дзейнасці прытрымліваўся пастулатаў заходнерусізму, выступаў супраць польскага ўплыву ў Беларусі, але не прызнаваў беларусаў як самастойны народ.

Працы:

Сборник памятников народного творчества в Северо-Западном крае. Вып. 1. Вильна, 1866.

Гильтебрандт Петр. Виленскiй музей древностей // Виленский вестник. 1866. № 16. 20 января.

Гильтебрандт Петр. Рукописное отделение Виленской Публичной Библиотеки // Виленский вестник. 1869. № 20. 18 февраля. С. 80—81; № 27. 11 марта. С. 112—113.

Гильтебрандт Петр. ‘Слово’ и ‘Słowianin’ в 1868 году // Виленский вестник. 1869. № 60. 3 июня. С. 245—246.

Туровское Евангелие одиннадцатого века. I. Краткое известие о Туровском Евангелии. II. Древний текст, с современным насупротив, и с отменами по Остромирову Евангелию, редакция текста и объяснения П.А.Гильтебрандта. Вильна, 1869.

Несвижский катехизис 1562 года: Заметки. Вильна, 1870.

Васько Ващило, внук Богдана Хмельницкого // Русская старина. 1870. № 11.

Рукописное отделение Виленской публичной библиотеки. Вып. 1. Вильна, 1871.

Гильтебрандт П.А. O Рукописном отделении Виленской Публичной Библиотеки (Оттиск из первого выпуска „Перечневой Описи“). Вильна, 1871.

Гильтебрандт П.А. Объяснения к рисункам, приложения и указатель // Памятники русской старины в западных губерниях империи, издаваемые по Высочайшему повелению П.Н.Батюшковым. Выпуск шестой. Текст к 18 рисункам. СПб., 1874. VI, 206 с. (С. 115—204).

Гильтебрандт П.А. Литовская метрика // Древняя и новая Россия. 1878. Т. 3. № 11. С. 261—263; 1879. Т. 1. № 1. С. 79—80.

Похождение в Землю Святую князя Радивила Сиротки 1582—1584 / Приготовил к печати и объяснил П.А.Гильтебрандт. Пб., 1879.

Гильтебрандт П.А. Разыскания западнорусских летописей для Екатерины II // Древняя и новая Россия. 1880. № 4.

Гильтебрандт П.А. Старинные описи Литовской Метрики. Выпуск первый // Летопись занятий Археографической Коммиссии. 1888—1894 годы. Выпуск одиннадцатый. СПб.: Типография В.С.Балашев и Ко, 1903. (+е). С. 1—194, I—II.

Падрабязнасці:

Чуриловский Н. Петр Андреевич Гильтебрандт // Русский паломник. 1890. № 17. С. 193—195.

П.А.Гильтебрандт // Литовские епархиальные ведомости за 1900 год. Вильна, 1900. 463 с. (С. 116—117).

Рудаков В.Е. Гильтебрандт П.А. // Исторический вестник. 1906. Т. 103. С. 357—362. (Некролаг).

Улащик Н.Н. Очерки по археографии и источниковедению истории Белоруссии феодального периода. М., 1973. 303 с., ил.

Беларуская фалькларыстыка: Збіранне і даследаванне народнай творчасці ў 60-х гадах ХІХ—пачатку ХХ ст. Мн., 1989.

Шумейко М.Ф. Белорусская археография в ХIX—XX вв. (Проблемы теории, истории, методики). Мн.: БелНИИДАД, 2007. 498 с.

Griškaitė Reda. Turovo evangelijos leidėjas Piotras Hiltebrantas (1865—1871) // Archivum Lithuanicum. 26. Vilnius: Lietuvos istorijos institutas, 2024. 442 s. 200 (+е). Р. 275—362, pav.

© Валерый Пазднякоў, 2010+