Электронная энцыклапедыя "Вялікае Княства Літоўскае"

Дакументы: Віленска-Радамская унія 1401

Агульныя звесткі.

Віленска-Радамская унія 1401 г. — дзяржаўны саюз ВКЛ і Польшчы. Заключэнню ўніі папярэднічаў разгром войска вялікага князя літоўскага Вітаўта ў бітве на Ворскле 1399 г. і рост уплыву князя Свідрыгайлы, які прэтэндаваў на ўладу ў ВКЛ. У гэтых умовах Вітаўт згадзіўся на заключэнне новага дагавора з польскім каралём Ягайлам (Уладзіславам). Акт, што заклаў асновы новых узаемадачыненняў паміж ВКЛ і Польшчай, Ягайла выдаў у канцы 1400 каля воз. Круды паміж Гародняй і Мераччу (гэты акт не захаваўся, але вядомы паводле ўскосных сведчанняў, у прыватнасці, 31 снежня 1400 г. на тым жа месцы выдаў прысяжную граматы Ягайле старадубскі князь Аляксандр Патрыкеевіч). 18 студзеня 1401 г. у Вільні Вітаўт выдаў прысяжны акт Ягайлу, які перадаў яму ў пажыццёвае трыманне ВКЛ разам з рускімі ўдзельнымі княствамі. Ягайла захаваў тытул вярхоўнага князя літоўскага, а Вітаўт афіцыйна набыў тытул вялікага князя літоўскага (але фактычна ім быў паводле ўмоў Востраўскага пагаднення 1392 г.). Вітаўт стаў пажыццёвым гаспадаром ВКЛ і атрымаў поўную свабоду ў вырашэнні ўнутраных спраў. Пасля яго смерці ВКЛ павінна было перайсці да Ягайлы і яго нашчадкаў. Польскі бок абяцаў, што ў выпадку смерці Ягайлы і згасання яго дынастыі баяры ВКЛ будуць удзельнічаць у выбарах новага агульнага манарха. 18 студзеня 1401 г. у Вільні біскупы, князі і баяры ВКЛ выдалі акт, у якім абавязаліся не парушаць дагавору паміж Ягайлам і Вітаўтам (да яго было прывешана 40 пячатак). Польскія паны аналагічны акт выдалі 11 сакавіка 1401 г. у Радаме (з 49 пячаткамі). Упершыню унія паміж ВКЛ і Польшчай набыла характар дагавора паміж двума «палітычнымі народамі». Упершыню ў вырашэнні дзяржаўна-прававых спраў ВКЛ з Польскім каралеўствам удзельнічала баярства рускіх зямель (з абодвух бакоў). У выніку заключэння Віленска-Радамскай уніі ВКЛ было адроджана не толькі як тэрытарыяльная адзінка (што адбылося ў 1392 г.), але і як дзяржаўнае ўтварэнне (хоць і падлеглае Польшчы), тым самым адбылося юрыдычнае аднаўленне дзяржаўнасці ВКЛ.

Бібліяграфія.

Jaroszewicz J. Obraz Litwy pod względem jej cywilizacji, od czasow najdawniejszych do końca wieku XVIII. Cz. II. Wilno, 1844. S. 72—73;

Mosbach A. Początki unii lubelskiej. Poznań: Nakładem Księgarni Jana Konst. Żupańskiego, 1872. S. 9—12;

Бестужев-Рюмин К. Русская история. Т. 2. Вып. 1. СПб., 1885. С. 39—40;

Lewicki A. Powstanie Świdrygiełły. Ustęp z dziejów unii Litwy z Koroną. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności, 1892. S. 21—22;

Prochaska A. Przyczynki krytyczne do dziejów Unii // Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny. Serya II. T. VIII. Ogólnego zbioru t. 33. W Krakowie: Nakładem Akademii Umiejętności, 1896. S. 55—122;

Любавский М. Литовско-русский сейм. Опыт по истории учреждения в связи с внутренним строем и внешнею жизнью государства. М., 1900. С. 26—27;

Любавский М.К. Очерк истории Литовско-Русского государства до Люблинской унии включительно. М.: Синодальная Типография, 1910. С. 47;

Любавский М.К. Новые труды по истории литовско-русского сейма // Журнал Министерства народного просвещения. 1903. Март. С. 121—167;

Goyski M. Wzajemne stosunki Polski, Litwy i Zakonu w latach 1399—1404 // Przewodnik Naukowy i Literacki. T. 34. Lwów, 1906;

Леонтович Ф. Правоспособность литовско-русской шляхты // Журнал Министерства народного просвещения. 1908. № 3. С. 63;

Unia Litwy z Polską (1385—1569). Akty unii i przywilejów stanowych litewskich zestawił, przekład polski pierwszych dołączył J.Żerbiłło Łabuński. Warszawa: Księgarnia «Kroniki Rodzinnej», Podwale 4, [1913]. S. 31—33;

Kutrzeba S. Unia Polski z Litwą // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Warszawa; Lublin; Łódź; Kraków: Nakład Gebethnera i Wolffa, 1914. S. 481—495;

Halecki O. Dzieje unii jagiellońskiej. T. I. W wiekach średnich. Kraków: Akademia Umiejętności, 1919;

Jakubowski J. Z zagadnień unji polsko-litewskiej // Przegląd Historyczny. 1919—1920. T. 22. S. 136—155;

Kolankowski L. Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów. T. I. 1377—1499. Warszawa, 1930. S. 74—76;

Semkowicz W. Sfragistyka Witołda // Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne. 1930. T. XIII. S. 74—81;

Пресняков А.Е. Лекции по русской истории. Т. II. Вып. 1. Западная Русь и Литовско-Русское государство. М.: ГСЭИ, 1939. С. 87—89, 108;

Сидор М. Шлях до Городельської унії. (В світлі польсько-литовсько-українських противорічностей). Мюнхен;

Ню Йорк, 1951. С. 102—105;

Юхо І.А. Віленска-радамская унія 1401 г. // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя. Т. 3. Мінск: БелСЭ, 1971. С. 82;

Юхо І.А. Віленска-Радамская унія 1401 // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т. 2. Мінск: БелЭн, 1994. С. 274—275;

Бардах Ю. Крэва і Люблін. З праблемаў польска-літоўскай уніі // Бардах Ю. Штудыі з гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Мн., 2002. С. 25—46;

Пазднякоў В. Віленска-Радамская унія 1401 // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. Т. 1. Мн.: БелЭн, 2005. С. 410;

Łowmiański H. Polityka Jagiellonów. 2 wyd. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2006. S. 69—74;

Błaszczyk G. Dzieje stosunków polsko-litewskich. T. II. Od Krewa do Lublina. Część I. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. S. 249—283;

Prochaska A. O unii z 1401 r. // Prochaska A. Dzieje Witolda, wielkiego księcia Litwy. Kraków: Universitas, 2008;

Rachuba A. Historia Litwy // Rachuba A., Kiaupienė J., Kiaupa Z. Historia Litwy. Dwugłos polsko-litewski. Warszawa: DiG, 2008. S. 38—39;

Kiaupienė J., Kiaupa Z. Historia Litwy // Rachuba A., Kiaupienė J., Kiaupa Z. Historia Litwy. Dwugłos polsko-litewski. Warszawa: DiG, 2008. S. 275—276.

***

№ 1

Дазвол польскага караля Уладзіслава ІІ (Ягайлы) вялікаму князю літоўскаму Вітаўту пажыццёва кіраваць Вялікім Княствам Літоўскім. Вільня, 18 студзеня 1401 г.

Арыгінал.

Невядомы. Пра існаванне дакумента сведчыць акт кароннай рады ад 11 сакавіка 1410 г. (Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 37. S. 33).

Копіі.

Невядомы.

***

№ 2

Клятва вялікага князя літоўскага Вітаўта ў вернасці польскаму каралю Уладзіславу ІІ (Ягайлу) і Кароне Польскай з абяцаннем, што пасля яго смерці Вялікае Княства Літоўскае вернецца каралю, яго нашчадкам і Кароне. Вільня, 18 студзеня 1401 г.

Арыгінал.

BKsCz. Рerg. 262. Пергамін. 41 × 27 см. Была прывешана на чырвона-блакітным шнуры вялікая пячатка Вітаўта, у 1788 г. яе апісаў Т.Нарушэвіч, па стану на 1932 г. у пергаміне засталіся толькі адтуліны для шнура.

Копія.

BKsCz. Teki Naruszewicza. Т. 10. Nr 19. S. 79—81.

Публікацыі.

Skarbiec dyplomatów papiezkich, cesarskich, królewskich, książecych, uchwał narodowych, postanowień różnych władz i urzędów posługujących do krytycznego wyjaśnienia dziejów Litwy, Rusi litewskiej i ościennych im krajów / Zebrał i w treści opisał I.Daniłowicz. T. I. Wilno, 1860. № 727. S. 324 (рэгест);

Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. Tomus VI. Codex epistolaris Vitoldi magin ducis Lithuaniae 1376—1430 / Collectus opera A.Prochaska. Cracoviae: Sumptibus Academiae Literarum Crac., 1882. № 233. S. 71—73 (на аснове копіі);

Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 38. S. 34—36 (на аснове арыгінала).

***

№ 3

Абавязацельства віленскага біскупа, князёў і баяраў Вялікага Княства Літоўскага прытрымлівацца ўгоды паміж польскім каралём Уладзіславам ІІ (Ягайлам) і вялікім князем літоўскім Вітаўтам. Вільня, 18 студзеня 1401 г.

Арыгінал.

Невядомы. Аб існаванні абавязацельства вядома з дакумента ад 3 лютага 1432 г. (BKsCz. Рerg. 376), дзе адзначана, што яно мела 40 пячатак, з якіх адна была адціснута на чырвоным воску, а астатнія — на зялёным.

Копія.

BKsCz. Teki Naruszewicza. Т. 10. Nr 20. S. 83—86.

Публікацыі.

Лацінскі тэкст:

Commune incliti Polonie Regni priuilegium, constitutionum et indultuum publicitus decretorum approbatorumque / [Ed. J.Łaski]. Cracouie: MCCCCCVI. F. 128—129v (на аснове арыгінала?);

Leges seu statuta ac privilegia Regni Poloniae / [Ed. J.Przyłuski]. Sczuczin et Cracoviae, 1553. F. 690—692 (на аснове выдання Я.Ласкага 1506 г.);

Statuta Regni Poloniae, in ordinem alphabeti digesta / A I.Herborto. Crac.: Lazarus Andreae excudebat, MDLXIII. F. 296v—297v (на аснове выдання Я.Ласкага 1506 г.);

Statuta Regni Poloniae, in ordinem alphabeti digesta / A I.Herborto de Fulstyn… Crac.: Lazarus Andreae excudebat, MDLXVII. F. 296v—297v;

Polonicae historiae corpus: hoc est, polonicarum rerum latini recentiores et veteres scriptores, quotquot extant, uno volumine compraehensi omnes, et in aliquot distributi tomos / Ex bibliotheca Ioan. Pistorii Nidani d. T. I. Basileae: Per Sebastianum Henricpetri, 1582. F. 174—175 (на аснове выдання Я.Пшылускага 1553 г.);

Statuta Regni Poloniae in ordinem alphabeti digesta / A I.Herburto de Fulstin. Samoscii: Martinus Lenfcius Typographus Academiae excudebat, MDXCVII. F. 529—531;

Statuta, prawa y constitucie koronne łacinskie y polskie, z Statutow, Łaskiego y Herborta y z Constituciy Koronnych zebrane. ... / Spisane, sporządzone y wydane przez J.Januszowskiego. W Krakowie: W Architypographiiey Kró. I. M. Łazarzowey, MDC. S. 750—753 (на аснове выдання Я.Ласкага 1506 г., з польскім перакладам);

Statuta Regni Poloniae in ordinem alphabeti digesta / A I.Herburto de Fulstin. Dantisci: apud Balthasarum Andream; Francofurti: apud Godefridum Tampachium, MDCXX. F. 529—531;

[Volumina Legum]. Leges, statuta, constitutiones, privilegia Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithvaniae, Omniumq[ue] Provinciarum Annexarum, a Comitiis Visliciae Anno 1347 celebratis usq[ue] ad ultima Regni Comitia. Vol. I. In Typographia S. R. M. & Reipublicae Collegij Varsavensis Scholarum Piarum, 1732. F. 61—63 (на аснове выдання Я.Ласкага 1506 г.);

Zbiór praw litewskich od roku 1389 do roku 1529 tudzież rozprawy sejmowe o tychże prawach od roku 1544 do roku 1563 / [Wyd. T.Działyński]. Poznań: W drukarni na Garbarach Nr. 45, 1841. S. 3—7 (выдадзены на аснове выданняў Я.Ласкага 1506 г., Я.Пшылускага 1553 г., Пісторыуса 1582 г., Я.Янушоўскага 1600 г., з польскім перакладам);

Volumina legum. T. I. Petersburg: Nakładem i drukiem Jozafata Ohryzki, 1859. S. 27—28;

Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 39. S. 36—41 (лацінскі тэкст з польскім перакладам).

Польскі пераклад:

Statuta y przywileie koronne, z łacińskiego ięzyka na polskie przełożone, nowym porządkiem zebrane y spisane / Przez J.Herborta. W Krakowie: W drukarni Mikołaia Szarffenberga, 1570. S. 662—664 (на аснове выдання Я.Пшылускага 1553 г.);

Statuta y metrika przywileiow koronnych ięzykiem polskim spisane y porządkiem prawie przyrodzonym a barzo snadnym nowo zebrane / Przez S.Sarnickiego. W Krakowie: w Drukarni Lazarzowey, 1594. S. 992—993 (на аснове выдання Я.Гербурта 1570 г.);

Zbior pamiętnikow historycznych o dawney Polszcze z rękopismow, tudzież dzieł w różnych językach o Polszcze wydanych oraz listami oryginalnemi królów i znakomitych ludzi w kraiu naszym / Przez J.U.Niemcewicza. Warszawa: Drukiem N.Glücksberga, 1822. T. 1. S. 348—350;

Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 39. S. 36—41.

***

№ 4

Абавязацельства Кароннай рады прытрымлівацца ўгоды паміж польскім каралём Уладзіславам ІІ (Ягайлам) і вялікім князем літоўскім Вітаўтам. Радам, 11 сакавіка 1401 г.

Арыгінал.

AGAD. Perg. 8418. Пергамін. 47 × 19 + 7 см. Дакумент быў засведчаны 49 пячаткамі: 25 пячатак ў верхнім шэрагу і 24 пячаткі ў ніжнім. Па стану на 1932 г. заставалася 21 пячатка, з якіх 3 былі пашкоджаны. Па стану на 2009 г. засталося 17 пячатак.

Копія.

BKsCz. Teki Naruszewicza. Т. 10. Nr 21. S. 87—91.

Публікацыі.

Лацінскі тэкст:

Gołębiowski Ł. Dzieje Polski za Władysława Jagiełły i Władysława III. T. I. Panowanie Władysława Jagiełły. Warszawa, 1846. S. 503—504. Przypisek 160 (рэгест на аснове копіі М.Догеля з арыгінала);

Kodex dyplomatyczny Polski obejmujący przywileje królów polskich, wielkich książąt litewskich, bulle papiezkie jako też wszelkie nadania prywatne mogące posłużyć wyjaśnienia dziejów wewnętrznych krajowych dotąd nigdzie nie drukowane, od najdawniejszych czasów aż do roku 1506 / Wydany za staraniem i pracą L.Rzyszczewskiego i A.Muczkowskiego. T. I. W Warszawie: Drukiem Stanisława Strąbskiego, 1847. № 151. S. 271—274 (на аснове арыгінала);

Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 44. S. 44—47.

Lietuva senuosiuose istorijos šaltiniuose. Lietuvos tūkstantmečio programos parodos katalogas. Taikomosios dailės muziejus, Vilnius, 2009 m. liepos 5—spalio 4 d. = Lithuania in ancient historical sources. Exhibition and catalogue part of the Lithuanian Millennium programme. Museum of Applied Art, Vilnius 5 July—4 October 2009. Vilnius: Nacionalinis muziejus Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės valdovų rūmai, 2009. Р. 74 (фотаздымак).

Польскі пераклад:

***

№ 5

Пацвярджэнне вялікага князя літоўскага Вітаўта ўмоў Віленска-Радамскай уніі 1401 г. Камянец, 20 верасня 1404 г.

Арыгінал.

Раней захоўваўся ў Расійскай імператарскай бібліятэцы ў Санкт-Пецярбургу (аддзел рукапісаў, калекцыя аўтографаў, № 204 — Літоўскія акты, дакумент № 17). Пергамін. 30 × 16,5 + 5,4 см. На пергамінай стужцы да яго была прывешана пячатка Вітаўта на чырвоным воску (дыяметр 29 мм). На ёй выява рыцара на кані, які скача ў правы бок, рыцар у правай руце трымае меч, у левай — шчыт з гербам «Калюмны».

Копія.

BKsCz. Teki Naruszewicza. Т. 10. Nr 17. S. 291—292.

Публікацыі.

Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. II. Codex epistolaris saeculi decimi quinti / Ex antiquis libris formularum, corpore Naruszeviciano, autographis archivisque plurimus collectus opera A.Sokołowski, J.Szujski. W Krakowie: Nakładem Akademii Umiejętności Krakowskiej, 1876. Cz. 1. № 32. S. 24—25 (на аснове копіі А.Нарушэвіча);

Akta unji Polski z Litwą 1385—1791 / Wydali S.Kutrzeba i W.Semkowicz. Kraków: Nakładem Polskiej Akademji Umiejętności i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, 1932. № 46. S. 48—49.

Надрукавать Надрукаваць без ілюстрацый
Дадаць меркаванне